Stopień samodzielności dzieci zależy od tego jak postępują z nimi dorośli, którzy je wychowują, a więc przede wszystkim zależy od rodziców lub bezpośrednio opiekunów. Samodzielność nie przychodzi sama. „Zostaw, bo wylejesz”, „nie dotykaj, bo stłuczesz”, „daj, ja to zrobię lepiej/szybciej/dokładniej” – stale słyszy przedszkolak. Dziecko nie będzie miało okazji do samodzielnej działalności, jeśli będzie stale wyręczane przez dorosłych. Już od pierwszych lat życia należy długo, cierpliwie, systematycznie i konsekwentnie przyzwyczajać je do samodzielności, do tego, by samo jadło, ubierało się, rozbierało się i układało swoje ubranka, sprzątało po sobie, myło się itd. Wszystko, co przedszkolak wykona własnymi rękami – buduje jego umiejętności. Dziecko, poznając efekty własnej działalności, jest konfrontowane ze swoimi możliwościami. Czerpie również ze swojego działania satysfakcję i buduje poczucie sprawczości. Obok uczenia dziecka samoobsługi cenne jest również wdrażanie go do wykonywania pewnych domowych obowiązków. Początkowo będą to drobne czynności, takie jak podlewanie kwiatków, ścieranie kurzu, zamiatanie itp. Im wcześniej dziecko będzie wdrażane do samodzielności, tym lepiej poradzi sobie w szkole w latach późniejszych. W przedszkolu niewątpliwie ma więcej okazji do tego, aby stawać się bardziej samodzielne.
Samodzielność dziecka w wieku przedszkolnym ma charakter czynności
i przejawia się w trzech aspektach:
1. Samodzielności praktycznej, która ujawnia się w wykonywaniu codziennych czynności na rzecz samego siebie lub potrzeb rodziny; związana jest z samodzielnym radzeniem sobie w sytuacjach wymagających wykonania czynności samoobsługowych; dziecko samodzielne to dziecko umiejące wykonać szereg prac związanych z obsługą siebie oraz samodzielnie wykonywać powierzone mu obowiązki związane z pracami gospodarczymi i porządkowymi w domu rodzinnym.
2. Samodzielności umysłowej, która polega na podejmowaniu decyzji i rozwiązywaniu problemów zarówno w organizowanej zabawie, jak i pracy.
3. Samodzielności społecznej, która oparta jest na umiejętności porozumiewania się, współpracy, współdziałania, współdecydowania oraz odpowiedzialności za podejmowane decyzje społeczne.
W zespole łatwiej jest przyzwyczajać się do samoobsługi przy jedzeniu, myciu, ubieraniu się, załatwianiu potrzeb fizjologicznych, a także do świadczeń na rzecz innych. Rodzice w domu na pewno pomogą w utrwaleniu nabytej w przedszkolu samodzielności, jeśli pochwalą dziecko: „Jak Ty ładnie umiesz jeść!, „Jak świetnie sobie radzisz z ubieraniem się!”.
W dzisiejszych czasach niektórzy rodzice zaabsorbowani swoją pracą zawodową nie mają dość cierpliwości, aby wyrabiać w dziecku takie umiejętności. Wyręczają dziecko ponieważ bardzo im się spieszy, bo sami zrobią to lepiej. W innym przypadku nadopiekuńcze mamy i babcie traktują dziecko w wieku przedszkolnym jak niemowlaka, myjąc je, karmiąc i ubierając je. W ten sposób wyrządzają dzieciom wielką krzywdę, choć chwilowo ułatwiają im życie. Dziecko obsługiwane przez innych szybko też uczy się, że nie ma sensu walczyć o swoją swobodę, łatwiej poddać się szybko ubierającym je rękom mamy, babci czy opiekunki. Tymczasem umiejętność samodzielnego ubierania się warto i należy ćwiczyć.
Ubieranie się ćwiczy wytrzymałość, koordynację, świadomość przestrzenną oraz świadomość własnego ciała.
- podciąganie skarpetki wymaga zaciśnięcia palców i ćwiczy mięśnie dłoni,
- ściąganie skarpetki wymaga skoordynowania ruchów obu rąk, przeciwstawienia kciuka, pracy ramion,
- wciąganie spodni to koordynacja wzrokowo-ruchowa, współpraca obu stron ciała,
- zapinanie i odpinanie guzików to ćwiczenie ruchów precyzyjnych i celowych, a także przekraczanie linii środkowej ciała,
- zakładanie butów wymaga użycia siły – napinają się mięśnie grzbietu, ramion, dłoni, a także nóg,
- zakładanie koszulki to koordynacja ruchów obu rąk, kontrolowanego napinania i rozluźniania poszczególnych grup mięśniowych ramion.
Drodzy Rodzice zaplanujcie dzień tak, aby Wasze Dziecko miało kilkanaście niezbędnych minut na ćwiczenie w doskonaleniu czynności samodzielnego ubierania się np. poprzez wcześniejsze wstanie lub późniejsze wyjście z przedszkola!!!
Kinga Falęcka
Literatura:
- Liwak A., Samodzielność dziecka, „Bliżej Przedszkola” 2008, nr 6.
- Joanna Gładysz,. Dziecko samodzielne!, „Bliżej Przedszkola” 2009 nr 4.96
- Wawer A., Gdy nadejdzie czas – czyli o samodzielności, „Bliżej Przedszkola” 2011, nr 4.