Informacji o otaczającym świecie dostarczają nam zmysły. Dziecko odbiera z otoczenia bodźce zmysłowe za pomocą wzroku, słuchu, dotyku, węchu, smaku. Mózg wraz z całym układem nerwowym te bodźce rejestruje, przetwarza i „przerabia” na odpowiednie zachowania. Aby wszystkie narządy zmysłów mogły działać prawidłowo, muszą nauczyć się ze sobą współpracować. Proces ten odbywa się stopniowo i polega na coraz lepszym współdziałaniu, aż do pełnej integracji. Zaburzenia integracji sensorycznej (SI) pojawiają się, gdy układ nerwowy niewłaściwie odbiera i organizuje bodźce sensoryczne. np. jeżeli dziecko nie raczkuje, nie chce się huśtać, ma kłopoty z wchodzeniem po schodach, nie lubi przytulania, to może być sygnał, że mamy do czynienia z deficytem w integracji sensorycznej. Należy zwrócić uwagę na to, że deficyty SI nie wynikają z uszkodzenia narządów zmysłów. Związane są zawsze z nieprawidłowym przetwarzaniem bodźców sensorycznych. Na przykład deficyt w zakresie narządu wzrokowego nie oznacza, że dziecko ma wadę wzroku, lecz jego układ nerwowy niewłaściwie organizuje i przetwarza bodźce wzrokowe. Z kolei zachowania, które mogą sprawiać wrażenie agresywnych, mogą mieć związek z dysfunkcją rozwoju układu dotykowego polegającą na nadwrażliwości na bodźce czuciowe. Wówczas dzieci źle znoszą niektóre wrażenia dotykowe: np. nie lubią mycia się, nie tolerują czesania, chłodnej pościeli, pokarmów o określonej konsystencji. Reakcją może być ucieczka przed niepożądanym bodźcem lub agresja.
Aby wychwycić nieprawidłowości i zaburzenia integracji sensorycznej należy uważnie obserwować dziecko, a szczególnie jego:
- dynamikę i prawidłowości rozwoju ruchowego,
- reakcję na bodźce zewnętrzne: dźwięki, pokarmy, faktury ubrań, zapachy,
- poziom i rodzaj aktywności,
- umiejętność koncentracji uwagi,
- progres w rozwoju mowy.
Oto niektóre objawy dysfunkcji u dziecka, które powinny zaniepokoić rodziców i pedagogów:
- przejawia zaburzenia sfery emocjonalnej: jest impulsywne, nadwrażliwe, reaguje nieadekwatnie do bodźca i sytuacji,
- unika bliskiego kontaktu podczas zabaw z osobami bliskimi,
- wiele czynności samoobsługowych sprawia mu trudność (mycie się, ubieranie, zakładanie butów),
- preferuje pokarmy o papkowatej konsystencji, przeszkadzają mu grudki lub pokrojone warzywa w zupie,
- nie lubi czynności higienicznych: mycia twarzy, włosów, obcinania włosów i paznokci, smarowania kremami,
- z trudnością koncentruje się na wykonywanych czynnościach, łatwo się rozprasza,
- przejawia obniżoną precyzję ruchów – ma trudności w posługiwaniu się nożyczkami, rysowaniu po śladzie, trzymaniu się w konturze podczas kolorowania,
- boi się wejść na drabinkę, usiąść na wysokim krześle, wchodzić po schodach,
- ma trudności z zachowaniem równowagi, częściej niż inne dzieci potyka się i przewraca,
- zdarza mu się niechcący wpadać na meble, ściany czy inne dzieci,
- nie lubi zabaw na karuzelach, huśtawkach.
Oceny integracji sensorycznej dokonuje specjalista. Zawsze podstawą jest wywiad z rodzicami i obserwacja dziecka. Terapeuci stosują również standaryzowane testy integracji sensorycznej. Dopiero na podstawie prawidłowej diagnozy może być wdrożona indywidualnie opracowana terapia w formie odpowiednio dobranych ćwiczeń. Powinna być prowadzona przez wykwalifikowanego specjalistę. Terapia SI nie ma na celu uczenia dzieci konkretnych umiejętności. Jej zadaniem jest usprawnianie pracy systemów sensorycznych i procesów układu nerwowego, które są bazą dla tych umiejętności. Ma na celu poprawę zdolności dziecka do odbioru informacji sensorycznych i odpowiadania na nie odpowiednim zachowaniem. Terapia jest dla dziecka atrakcyjna, ponieważ ma charakter zabawy. Również rodzice otrzymują wskazówki, które powinni realizować w domu.
Bibliografia
- Baj-Lieder: Dziecko z nadwrażliwością dotykową w grupie przedszkolnej. „Wychowanie w przedszkolu” 2018 nr 5
- Fronczak: Gdy zmysły nie współgrają. Zaburzenia sensoryczne u dzieci przedszkolnych. „Wychowanie w przedszkolu” 2015 nr 8
- Gutek: Gdy prysły zmysły. Rozmowa z Ewą Grzybowską i Zbigniewem Przyrowskim. „Dziecko w szkole” 2010 nr1