Współczesne społeczeństwa, w których migracje, mieszane małżeństwa i rosnąca rola
edukacji językowej stają się codziennością, sprzyjają zjawisku dwu- i wielojęzyczności. Coraz
więcej dzieci w wieku przedszkolnym wychowuje się w środowiskach, gdzie równolegle
funkcjonuje więcej niż jeden język. To naturalne zjawisko ma istotne znaczenie dla rozwoju
poznawczego, społecznego i emocjonalnego najmłodszych.
Rodzaje dwu- i wielojęzyczności
Badacze wyróżniają kilka typów dwu- i wielojęzyczności:
- Jednoczesna – dziecko od urodzenia ma kontakt z dwoma lub większą liczbą języków
i rozwija je równolegle. - Sukcesywna – kolejny język zostaje wprowadzony dopiero po opanowaniu podstaw
pierwszego. - Subtraktywna – przyswajanie nowego języka odbywa się kosztem pierwszego, który
może ulec stopniowemu osłabieniu lub nawet zanikowi. - Addytywna – dziecko nabywa kolejne języki bez utraty kompetencji w języku
ojczystym.
Korzyści wynikające z wielojęzyczności
Liczne badania wskazują, że dzieci wychowujące się w środowisku wielojęzycznym zyskują
szereg przewag poznawczych i społecznych. Do najważniejszych zalet należą:
- Lepsza elastyczność poznawcza – zdolność sprawniejszego przełączania się między
zadaniami i strategiami myślenia. - Wyższe zdolności metajęzykowe – dzieci wielojęzyczne szybciej dostrzegają struktury
językowe i mają większą łatwość w nauce kolejnych języków. - Rozwinięte kompetencje społeczne i empatia – dzięki kontaktowi z różnymi kodami
językowymi i kulturami, dzieci stają się bardziej otwarte na perspektywę innych osób. - Atuty zawodowe w przyszłości – znajomość kilku języków zwiększa mobilność i
konkurencyjność na rynku pracy.
Wyzwania związane z dwu- i wielojęzycznością
Choć wielojęzyczność niesie wiele korzyści, wiąże się również z pewnymi trudnościami:
- Mieszanie języków (code-switching, code-mixing) – naturalny etap w rozwoju
wielojęzycznym, często mylnie odbierany przez rodziców jako błąd. - Różnice w tempie rozwoju językowego – dzieci dwujęzyczne mogą mieć początkowo
mniejszy zasób słownictwa w każdym z języków w porównaniu z rówieśnikami
jednojęzycznymi, jednak zazwyczaj szybko wyrównują te różnice. Ewentualne
opóźnienia częściej wynikają z innych czynników, takich jak zaburzenia neurologiczne,
spektrum autyzmu, niedosłuch czy brak odpowiedniej stymulacji. - Społeczna presja i brak akceptacji – dzieci mogą doświadczać niepokoju, gdy w
otoczeniu dominuje język inny niż ten, którym posługują się w domu.
Strategie wspierające rozwój wielojęzyczności
Rodzice i nauczyciele odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu kompetencji językowych
dzieci. Do najskuteczniejszych strategii należą:
- Metoda „jeden rodzic – jeden język” (OPOL) – konsekwentne używanie przez
rodziców dwóch różnych języków wobec dziecka. - „Język w domu – język poza domem” – stosowanie jednego języka w rodzinie, a
innego w środowisku edukacyjnym lub społecznym. - Kontakt z literaturą i mediami – czytanie książek, słuchanie nagrań czy oglądanie
bajek w różnych językach wspiera rozwój słownictwa i poprawność językową. - Zabawy językowe – piosenki, rymowanki i gry pomagają dzieciom w naturalny sposób
przyswajać nowe słowa i struktury.
Dwu- i wielojęzyczność w wieku przedszkolnym to nie tylko wyzwanie, ale przede
wszystkim ogromny potencjał rozwojowy. Dzieci wychowujące się w środowisku
wielojęzycznym zdobywają cenne kompetencje poznawcze, językowe i społeczne, które mogą
zaprocentować w dorosłym życiu. Aby jednak mogły w pełni wykorzystać ten dar, potrzebują
świadomego wsparcia zarówno w domu, jak i w przedszkolu. Współpraca rodziców i
nauczycieli jest tu kluczowa – pozwala stworzyć dzieciom bezpieczne i sprzyjające otoczenie,
w którym języki stają się mostem do poznawania świata.
Literatura:
- Haman, E. (2011). Dwujęzyczność i rozwój językowy dzieci. W: A. Białecka-Pikul, M.
Lewicka, & B. Bokus (red.), Rozwój językowy w okresie dzieciństwa. Wydawnictwo Liberi Libri. - Karpowicz, B. (2017). Dwujęzyczność u dzieci – wyzwania i korzyści. Wydawnictwo
Uniwersytetu Warszawskiego. - Kątny, A. (2015). Dwujęzyczność – teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu
Gdańskiego. - Michalik, M. (2020). Dwujęzyczność u dzieci. Przewodnik dla rodziców i nauczycieli.
Wydawnictwo Naukowe PWN. - Ożdżyński, J. (2003). Dziecko dwujęzyczne w procesie edukacji. Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Jagiellońskiego. - Białystok, E. (2018). Dwujęzyczność i rozwój poznawczy dzieci – fakty i mity. W: J. Sieradzan
(red.), Język i poznanie u dzieci dwujęzycznych. Wydawnictwo Akademickie Sedno. - Haman, E., & Smoczyńska, M. (2019). Słownik rozwoju językowego dziecka. Od pierwszych
słów do zdania. Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Opracowała
Kinga Falęcka